Pupuh (Tembang Sunda)
Pupuh (Aksara Sunda Baku: ᮕᮥᮕᮥᮂ, Aksara Jawa: ꦥꦸꦥꦸꦃ) adalah bentuk puisi tradisional Jawa, Sunda, dan Bali. Di dalam Suku Sunda, Pupuh biasa disebut dengan Tembang.
Pupuh terikat oleh patokan (aturan) berupa guru wilangan, guru lagu, dan watek.
17 Jenis Pupuh dalam Sastra Sunda
Definisi Guru Wilangan
Guru wilangan adalah jumlah engang (suku kata) tiap padalisan (larik/baris).
17 Jenis Pupuh dalam Sastra Sunda
Setiap pupuh memiliki sifat tersendiri dan digunakan untuk tema yang berbeda.
1. Asmarandana ᮃᮞ᮪ᮙᮛᮔ᮪ᮓᮔ
Pola: [8i 8a 8é/o 8a 7a 8u 8a]
Tema: Birahi, cinta kasih seseorang kepada kekasih, sahabat, maupun keluarga
Bahasa Jawa: Asmåråndhånå ꦄꦱ꧀ꦩꦫꦟ꧀ꦝꦤ
Bahasa Bali: Semarandana ᬘᭂᬫᬭᬡ᭄ᬟᬦ
2. Balakbak ᮘᮜᮊ᮪ᮘᮊ᮪
Pola: [15é 15é 19é]
Tema: Lawak, banyolan tentang kehidupan sehari-hari
Bahasa Jawa: Balabak ꦧꦭꦧꦏ꧀
3. Dangdanggula ᮓᮀᮓᮀᮌᮥᮜ
Pola: [10i 10a 8é/o 7u 9i 7a 6u 8a 12i 7a]
Tema: Ketenteraman, keagungan, kegembiraan
Bahasa Jawa: Dhandhanggulå ꦝꦟ꧀ꦝꦁꦒꦸꦭ
4. Durma ᮓᮥᮁᮙ
Pola: [12a 7i 6a 7a 7i 5a 7i]
Tema: Kemarahan, kesombongan, semangat
Bahasa Jawa: Durmå ꦢꦸꦂꦩ
5. Gambuh ᮌᮙ᮪ᮘᮥ᮪
Pola: [7u 10u/i 12i 8u 8o]
Tema: Kesedihan, kesusahan, kesakitan
Bahasa Jawa: Gambuh ꦒꦩ꧀ꦧꦸꦃ
6. Gurisa ᮌᮥᮛᮤᮞ
Pola: [8×8a]
Tema: Khayalan seseorang
Bahasa Jawa: Girisa ꦒꦶꦫꦶꦱ
7. Jurudemung ᮏᮥᮛᮥᮓᮨᮙᮥᮀ
Pola: [8a 8u 6i 8a 8u]
Tema: Kebingungan, masalah kehidupan
Bahasa Jawa: Jurudhemung ꦗꦸꦫꦸꦝꦼꦩꦸꦁ
8. Kinanti ᮊᮤᮔᮔ᮪ᮒᮤ
Pola: [8u 8i 8a 8i 8a 8i]
Tema: Penantian seseorang
Bahasa Jawa: Kinanthi ꦏꦶꦤꦟ꧀ꦛꦶ
9. Ladrang ᮜᮓᮢᮀ
Pola: [10i 8a 8i 12a]
Tema: Sindiran
Hanya ditemukan di Sunda
10. Lambang ᮜᮙ᮪ᮘᮀ
Pola: [4×8a]
Tema: Lawak dengan aspek renungan
Hanya ditemukan di Sunda
11. Magatru ᮙᮌᮒᮢᮥ
Pola: [12u 8i 8u 8i 8o]
Tema: Penyesalan
Bahasa Jawa: Megatruh ꦩꦼꦒꦠꦿꦸꦃ
12. Maskumambang ᮙᮞ᮪ᮊᮥᮙᮙ᮪ᮘᮀ
Pola: [12i 6a 8i 8a]
Tema: Kesedihan yang mendalam, berempati, rasa prihatin
Bahasa Jawa: Maskumambang ꦩꦱ꧀ꦏꦸꦩꦩ꧀ꦧꦁ
13. Mijil ᮙᮤᮏᮤᮜ᮪
Pola: [10i 6o 10e 10i 6i 6u]
Tema: Kesedihan yang menimbulkan harapan
Bahasa Jawa: Mijil ꦩꦶꦗꦶꦭ꧀
14. Pangkur ᮕᮀᮊᮥᮁ
Pola: [8a 11i 8u 7a 12u 8a 8a]
Tema: Perasaan sebelum mengemban sebuah tugas berat
Bahasa Jawa: Pangkur ꦥꦁꦏꦸꦂ
15. Pucung ᮕᮥᮎᮥᮀ
Pola: [12u 6a 8é/o 12a]
Tema: Rasa marah pada diri sendiri
Bahasa Jawa: Pocung ꦥꦺꦴꦕꦸꦁ
16. Sinom ᮞᮤᮔᮧᮙ᮪
Pola: [8a 8i 8a 8i 7i 8u 7/8a 8i 12a]
Tema: Kegembiraan
Bahasa Jawa: Sinom ꦱꦶꦤꦺꦴꦩ꧀
17. Wirangrong ᮝᮤᮛᮀᮛᮧᮀ
Pola: [8i 8o 8u 8i 8a 8a]
Tema: Rasa malu akan tingkah laku sendiri
Bahasa Jawa: Wirangrong ꦮꦶꦫꦁꦫꦺꦴꦁ
Contoh Pupuh
Contoh Pupuh Kinanti
Bait 1
Budak leutik bisa ngapung
Babakung ngapungna peuting
Ngalayang kakalayangan
Neangan nu amis-amis
Sarupaning bungbuahan
Naon baé nu kapanggih
Bait 2
Ari beurang ngagarantung
Dina dahan-dahan kai
Disada kokoréakan
Cing coba ku anjeun pikir
Nu kitu naon ngaranna
Pinter mun bisa kapanggih
Contoh Pupuh Maskumambang
Bait 1
Sajajalan henteu eureun-eureun ceurik,
Cipanon rambisak,
Disusutan bijil deui,
Mani cipru saputangan
Bait 2
Barang datang kalimah teu tata deui,
Bawaning teu tahan,
Nahan ka sedih prihatin,
Goal ceurik lolongséran.
Bait 3
Sasambatna “Aduh-aduh Kang Marjuki,
Kumaha petana,
Diri abdi nyeri peurih,
Teu kiat nandang kaususah.
Iringan Musik Pupuh
Biasanya pupuh dinyanyikan dan diiringi dengan instrumen musik tradisional:
Kecapi
Rebab
Suling
Media Pembelajaran
Video Pembelajaran
–
Slide Presentasi
–