Pupuh: Puisi Tradisional – Bertema dan Berpola

Pupuh (Tembang Sunda)

Pupuh (Aksara Sunda Baku: ᮕᮥᮕᮥᮂ, Aksara Jawa: ꦥꦸꦥꦸꦃ) adalah bentuk puisi tradisional Jawa, Sunda, dan Bali. Di dalam Suku Sunda, Pupuh biasa disebut dengan Tembang.

Pupuh terikat oleh patokan (aturan) berupa guru wilangan, guru lagu, dan watek.

 

17 Jenis Pupuh dalam Sastra Sunda

Definisi Guru Wilangan

Guru wilangan adalah jumlah engang (suku kata) tiap padalisan (larik/baris).

17 Jenis Pupuh dalam Sastra Sunda

Setiap pupuh memiliki sifat tersendiri dan digunakan untuk tema yang berbeda.

1. Asmarandana ᮃᮞ᮪ᮙᮛᮔ᮪ᮓᮔ

Pola: [8i 8a 8é/o 8a 7a 8u 8a]

Tema: Birahi, cinta kasih seseorang kepada kekasih, sahabat, maupun keluarga

Bahasa Jawa: Asmåråndhånå ꦄꦱ꧀ꦩꦫꦟ꧀ꦝꦤ
Bahasa Bali: Semarandana ᬘᭂᬫᬭᬡ᭄ᬟᬦ

2. Balakbak ᮘᮜᮊ᮪ᮘᮊ᮪

Pola: [15é 15é 19é]

Tema: Lawak, banyolan tentang kehidupan sehari-hari

Bahasa Jawa: Balabak ꦧꦭꦧꦏ꧀

3. Dangdanggula ᮓᮀᮓᮀᮌᮥᮜ

Pola: [10i 10a 8é/o 7u 9i 7a 6u 8a 12i 7a]

Tema: Ketenteraman, keagungan, kegembiraan

Bahasa Jawa: Dhandhanggulå ꦝꦟ꧀ꦝꦁꦒꦸꦭ

4. Durma ᮓᮥᮁᮙ

Pola: [12a 7i 6a 7a 7i 5a 7i]

Tema: Kemarahan, kesombongan, semangat

Bahasa Jawa: Durmå ꦢꦸꦂꦩ

5. Gambuh ᮌᮙ᮪ᮘᮥ᮪

Pola: [7u 10u/i 12i 8u 8o]

Tema: Kesedihan, kesusahan, kesakitan

Bahasa Jawa: Gambuh ꦒꦩ꧀ꦧꦸꦃ

6. Gurisa ᮌᮥᮛᮤᮞ

Pola: [8×8a]

Tema: Khayalan seseorang

Bahasa Jawa: Girisa ꦒꦶꦫꦶꦱ

7. Jurudemung ᮏᮥᮛᮥᮓᮨᮙᮥᮀ

Pola: [8a 8u 6i 8a 8u]

Tema: Kebingungan, masalah kehidupan

Bahasa Jawa: Jurudhemung ꦗꦸꦫꦸꦝꦼꦩꦸꦁ

8. Kinanti ᮊᮤᮔᮔ᮪ᮒᮤ

Pola: [8u 8i 8a 8i 8a 8i]

Tema: Penantian seseorang

Bahasa Jawa: Kinanthi ꦏꦶꦤꦟ꧀ꦛꦶ

9. Ladrang ᮜᮓᮢᮀ

Pola: [10i 8a 8i 12a]

Tema: Sindiran

Hanya ditemukan di Sunda

10. Lambang ᮜᮙ᮪ᮘᮀ

Pola: [4×8a]

Tema: Lawak dengan aspek renungan

Hanya ditemukan di Sunda

11. Magatru ᮙᮌᮒᮢᮥ

Pola: [12u 8i 8u 8i 8o]

Tema: Penyesalan

Bahasa Jawa: Megatruh ꦩꦼꦒꦠꦿꦸꦃ

12. Maskumambang ᮙᮞ᮪ᮊᮥᮙᮙ᮪ᮘᮀ

Pola: [12i 6a 8i 8a]

Tema: Kesedihan yang mendalam, berempati, rasa prihatin

Bahasa Jawa: Maskumambang ꦩꦱ꧀ꦏꦸꦩꦩ꧀ꦧꦁ

13. Mijil ᮙᮤᮏᮤᮜ᮪

Pola: [10i 6o 10e 10i 6i 6u]

Tema: Kesedihan yang menimbulkan harapan

Bahasa Jawa: Mijil ꦩꦶꦗꦶꦭ꧀

14. Pangkur ᮕᮀᮊᮥᮁ

Pola: [8a 11i 8u 7a 12u 8a 8a]

Tema: Perasaan sebelum mengemban sebuah tugas berat

Bahasa Jawa: Pangkur ꦥꦁꦏꦸꦂ

15. Pucung ᮕᮥᮎᮥᮀ

Pola: [12u 6a 8é/o 12a]

Tema: Rasa marah pada diri sendiri

Bahasa Jawa: Pocung ꦥꦺꦴꦕꦸꦁ

16. Sinom ᮞᮤᮔᮧᮙ᮪

Pola: [8a 8i 8a 8i 7i 8u 7/8a 8i 12a]

Tema: Kegembiraan

Bahasa Jawa: Sinom ꦱꦶꦤꦺꦴꦩ꧀

17. Wirangrong ᮝᮤᮛᮀᮛᮧᮀ

Pola: [8i 8o 8u 8i 8a 8a]

Tema: Rasa malu akan tingkah laku sendiri

Bahasa Jawa: Wirangrong ꦮꦶꦫꦁꦫꦺꦴꦁ

Contoh Pupuh

Contoh Pupuh Kinanti
Bait 1

Budak leutik bisa ngapung

Babakung ngapungna peuting

Ngalayang kakalayangan

Neangan nu amis-amis

Sarupaning bungbuahan

Naon baé nu kapanggih

Bait 2

Ari beurang ngagarantung

Dina dahan-dahan kai

Disada kokoréakan

Cing coba ku anjeun pikir

Nu kitu naon ngaranna

Pinter mun bisa kapanggih

Pola Kinanti: [8u 8i 8a 8i 8a 8i] – Tema: Penantian
Contoh Pupuh Maskumambang
Bait 1

Sajajalan henteu eureun-eureun ceurik,

Cipanon rambisak,

Disusutan bijil deui,

Mani cipru saputangan

Bait 2

Barang datang kalimah teu tata deui,

Bawaning teu tahan,

Nahan ka sedih prihatin,

Goal ceurik lolongséran.

Bait 3

Sasambatna “Aduh-aduh Kang Marjuki,

Kumaha petana,

Diri abdi nyeri peurih,

Teu kiat nandang kaususah.

Pola Maskumambang: [12i 6a 8i 8a] – Tema: Kesedihan yang mendalam, berempati, rasa prihatin

Iringan Musik Pupuh

Biasanya pupuh dinyanyikan dan diiringi dengan instrumen musik tradisional:

 

Kecapi

 

Rebab

 

Suling

Media Pembelajaran

Video Pembelajaran


Slide Presentasi


Tinggalkan Balasan

Alamat email Anda tidak akan dipublikasikan. Ruas yang wajib ditandai *